Monday, April 23, 2012

SERAT SABDATAMA


R.Ng. Ronggowarsito

Gambuh

Rasaning tyas kayungyun,  Angayomi lukitaning kalbu,  Gambir wana kalawan hening ing ati, Kabekta kudu pitutur,  Sumingkiring reh tyas mirong.

Hati serasa kuat berhasrat,  merengkuh kata hati nurani,  dengan keheningan kalbu, ingin menyampaikan nasehat, melenyapkan kotoran dalam hati.

Den samya amituhu, Ing sajroning Jaman Kala Bendu, Yogya samyanyenyuda hardaning ati, Kang anuntun mring pakewuh, Uwohing panggawe awon.

Perhatikanlah, di zaman Kala Bendu,  seyogyanya meredam gejolak nafsu, yang berakibat salah kaprah, “buah karya” perbuatan hina.


Ngajapa tyas rahayu, Ngayomana sasameng tumuwuh, Wahanane ngendhakke angkara klindhih,  Ngendhangken pakarti dudu,  Dinulu luwar tibeng doh.

Tumbuhkanlah kesucian hati,  Melindungi terhadap sesama, Dengan jalan meredam nafsu angkara,  Menyingkirkan perilaku batin yang nista,  Agar terbuang jauh dari kehidupanmu.

Beda kang ngaji mumpung, Nir waspada rubedane tutut,  Kakinthilan manggon anggung atut wuri,  Tyas riwut ruwet dahuru,  Korup sinerung agoroh.

Lain halnya yang aji mumpung,  Hilangnya kewaspadaan, godaan selalu datang, Menjadi beban langkah kehidupan,  Hati senantiasa gundah dan gelisah, Hidupnya larut dalam kedustaan.

Ilang budayanipun,  Tanpa bayu weyane ngalumpuk,  Sakciptane wardaya ambebayani, Ubayane nora payu, Kari ketaman pakewoh, Lenyap kebudayaannya.

Hilanglah kemuliaan akhlaknya,  tiada lagi kebaikan, selalu buruk sangka, Apa yang dipikir serba membahayakan, Sumpah dan janjinya tiada yang percaya,  Akhirnya menanggung malu sendiri, Lenyaplah keluhuran budinya.

Rong asta wus katekuk, Kari ura-ura kang pakantuk, Dandanggula lagu palaran sayekti,  Ngleluri para leluhur, Abot ing sih swami karo.

Kedua tangan terlipat (di dada), Tinggalah bersenandung dengan merdu,  Dandang gula palaran tentunya,  Mengenang jasa para leluhur, Beratnya perjuangan hidup ini,  (yang mengabaikan bingung sendiri).

Galak gangsuling tembung, Ki Pujangga panggupitanipun, Rangu-rangu pamanguning reh harjanti, Tinanggap prana tumambuh, Katenta nawung prihatos.

Istilahnya, Ki Pujangga sebisanya berkarya yang terbaik, diselami dengan niat yang suci, terus menerus dalam “laku” prihatin.

Wartine para jamhur, Pamawasing warsita datan wus,  Wahanane apan owah angowahi,  Yeku sansaya pakewuh, Ewuh aya kang linakon.

Menurut pendapat para ahli,  Telaah Warsita tak pernah usai,  walau caranya berubah-merubah,  Jadinya semakin bingung,  Bingung apa yang hendak lakukan.

Sidining Kala Bendu, Saya ndadra hardaning tyas limut,  Nora kena sinirep limpating budi,  Lamun durung mangsanipun, Malah sumuke angradon.

Hukuman di zaman Kala Bendu, Nafsu angkara murka kian tak terkendali, Budi mulia tak mampu meredamnya lagi, Bila belum saatnya datang ampunan Tuhan, Suasana panas terasa membara.

Ing antara sapangu, Pangungaking kahanan wus mirud, Morat-marit panguripaning sesami, Sirna katentremanipun, Wong udrasa sak anggon-anggon.

Dalam suatu kurun waktu, Keadaan semakin kacau, Penghidupan manusia kian morat-marit, Ketenteraman telah sirna, Suara rintihan dan gerutu di mana-mana.

Kemang isarat lebur, Bubar tanpa daya kabarubuh, Paribasan tidhem tandhaning dumadi, Begjane ula dahulu, Cangkem silite angaplok.

Segala pertanda kehancuran, seolah-olah hati dikuasai ketakutan, Yang beruntung adalah ular berkepala dua,  Kepala dan pantatnya dapat mencaplok.

Ndhungkari gunung-gunung, Kang geneng-geneng padha jinugrug, Parandene tan ana kang nanggulangi, Wedi kalamun sinembur, Upase lir wedang umob.

Gunung-gunung digempur,  Yang kokoh berdiri diruntuhkan, Namun tiada yang berani mencegah,   Takut jika “disembur” (bisa ular), Bisa ular bagaikan air mendidih.

Kalonganing kaluwung, Prabanira kuning abang biru,  Sumurupa iku mung soroting warih, Wewarahe para Rasul, Dudu jatining Hyang Manon.

Lengkungan warna-warni pelangi,  Yang berwarna kuning, merah, biru, Hanyalah cahaya pantulan air,  Menurut ajaran rasul,  bukanlah Tuhan yang sebenarnya.

Supaya pada emut, Amawasa benjang jroning tahun,  Windu kuning kono ana wewe putih,  Gegamane tebu wulung,  Arsa angrebaseng wedhon.

Agar menjadi eling,  Kelak bila sudah menginjak tahun,  “windu kuning” akan ada “wewe putih” (istri gendruwo berkulit putih),  bersenjatakan tebu hitam, akan menghancurkan wedhon (hantu pocongan). (Sebuah ramalan yang perlu dipecahkan).

Rasa wes karasuk,  Kesuk lawan kala mangsanipun,  Kawisesa kawasanira Hyang Widhi,  Cahyaning wahyu tumelung,  Tulus tan kena tinegor.

Petunjuk telah merasuk dalam batin,  Bila telah tiba waktunya,  Atas kehendak Tuhan YME,  Cahaya anugerah akan turun,  Sungguh tak bisa dielakkan.

Karkating tyas katuju,  Jibar-jibur adus banyu wayu, Yuwanane turun-temurun tan enting,  Liyan praja samyu sayuk, Keringan saenggon-enggon.

Kehendak dan segala asa dalam hati,  “Mengguyur badan dengan air basi” (penuh prihatin),  Demi keselamatan anak turun semua,  Dengan Negara lain penuh kedamaian,  (Bangsa) dihormati di manapun.

Tatune kabeh tuntum, Lelarane waluya sadarum, Tyas prihatin ginantun suka mrepeki, Wong ngantuk anemu kethuk, Isine dinar sabokor.

Luka dan derita telah sirna, Penyakitnya hilang datanglah anugrah, Keprihatinan berganti menjadi suka cita, Ibarat orang ngantuk memperoleh kethuk (gong kecil), yang isinya emas sebesar bokor.

Amung padha tinumpuk, Nora ana rusuh colong jupuk, Raja kaya cinancangan aneng nyawi,  Tan ono nganggo tinunggu, Parandene tan cinolong.

 Rejeki mudah didapat di mana-mana,  Tiada lagi kerusuhan, pencurian dan kehilangan, Ibaratnya hewan piaraan diikat di luar, Tanpa dijaga keamanannya, Namun tak ada yang mencurinya.

Diraning durta katut, Anglakoni ing panggawe runtut, Tyase katrem kayoman hayuning budi, Budyarja marjayaneng limut, Amawas pangesthi awon.

Yang semula gemar berbuat angkara, Lalu berubah ikut menjadi baik, Hatinya larut ke dalam suasana keluhuran budi, Kebaikan telah menyirnakan keburukan.

Ninggal pakarti dudu, Pradapaning parentah ginugu, Mring pakaryan saregep tetep nastiti, Ngisor ndhuwur tyase jumbuh, Tan ana wahon winahon.

Orang berbondong meninggalkan perbuatan tercela, Segala perintah baik dipatuhi, Bekerja dengan rajin dan teliti, (Kelas) “bawah” & (kelas) “atas” hatinya bersatu, Tiada lagi sikap saling mencela.

Ngratani sapraja agung, Keh sarjana sujana ing kewuh, Nora kewran mring caraka agal alit, Pulih duk jaman rumuhun, Tyase teteg teguh tanggon

Kebaikan menerangi seluruh negeri, Banyak ilmuwan, Tidak takut pada pembesar maupun orang kecil, Kembali seperti zaman dahulu, Sikapnya tidak ragu, teguh, tidak plin plan.

ARTKEL TERKAIT



No comments: